صورت پهلوی و اوستایی برخی واژگان پارسی امروزین-سری ۳ حرف پ

این خلاصه یادداشت هایی است که از بررسی حرف «پ» که حدود ۱۰۰ صفحه از جلد ۱ کتاب برهان قاطع را به خود اختصاص داده بود، برداشته ام. برخی نکات که برای من جالب بود:

۱- واژه «پشیز» که الان به کار میبریم و مثلا میگوییم -پشیزی ارزش ندارد- خردترین  سکه عهد ساسانی بوده.

۲- واژه «پا» در گذشته به صورت paad بوده که به نظر من شباهت زیادی با foot در انگلیسی دارد. چون تبدیل «پ» و «ف» و همچنین تبدیل «د» و «ت» ازتبدیلهای شناخته شده در تحول زبانهاست.

۳-پیشوند «پاد» که در گذشته به صورت paiti و به معنای «ضد» با آنچه «در مقابل  انجام می شود» است، در بسیاری از واژگان دیده می شود. نمونه اش را در «پالودن (ضد آلودن) – پتیاره (برضد رفتارکننده) – پاسخ (پاد+سخن) – پاداش (پاد+دهش) …» می بینیم.

۴- در پارسی باستان panti , pathi به معنای راه بوده که به نظرم شباهت زیادی به   path در انگلیسی دارد. (این را در توضیحات واژه «پند» دیدم که البته نفهمیدم چه ربطی به پند داشت. شاید پند یعنی راه را نشان دادن.)

۵- در بررسی حرف «پ» به نظرم آمد که تعداد بسیار زیادی از واژه ها به هندی باستان و سانسکریت شباهت دارند.

علائم اختصاری: پهلوی=Ph ، اوستایی=Av ، پارسی باستان=O.P. ، هندی باستان=O.H ، سانسکریت= S

همچنین آ=aa ، خ=x و چ=c

واژگان

پا   O.P. paad, Av. paadha, O.H. paada, Ph. paad

پاد (نگهبان پاسبان)     O.P.paata (حامی), O.H. paatar, Av. paatar

پاداش   Ph. paad dahishn

پادشاه      (مقتدر) O.P. patixshaayathiya, Ph. paataxshaa= pati  + xshayamna

پاده  (گله خر و گاو) (حمایت شده-محفوظ)  O.P., Av., S. paata

پار  S. parut, O.P. paruva, Av. paurva

پارس O.P. paarsa

پاره   Av. paara, O.H. paara (), Ph. paarak

پاس    O.P. paaca, Av. pathra, Ph. paas

پاسبان   Ph. paaspaan

پاسخ   Av. paitisahva= (paiti + sanh), Ph. pasux

پاک   Ph. paak, O.H. paavaka

پاشنه   Av. paashna, O.H. paarshni, Ph. paashnak

پالودن   Ph. palutan = paiti + aludan

پالوده   Ph. palutak

پالیز   Av. pairidaeza

پایه   Ph. paadak

پاییز   Ph. paateezh, O.P. patidaiza, Av. paitidaeza

پتیاره   Av. paityaara = paiti  + ar = Ph. patyaarak   -که paiti به معنی ضد و مصدر اوستایی ar به معنی رفتار کردن یا رفتن است. در کل یعنی – به ضد رونده- با -بر خلاف رفتار کننده-.

پختن   Ph. puxtan, Av. pac, S. pac

پدرام   paiti + raaman

پدر   O.P. pitar, Av. pitar, O.H. pitar, Ph. pit, pitar

پدرود   pa+ drut

پدید   Av. upaditi, Ph. padit

پذیرفتن   patgriftan= pati + grab ()

پذیره   O.P. pati + ara, Ph. patirak

پر   Av. parena, O.H. parna, Ph. par

پراگندن   Ph. pargantan

پرداختن   Ph. pardaaxtan =para +tac (Av.)

پرستو  Ph. parastuk

پرستیدن  Ph. parastitan

پرسیدن   Av.peresa (fras), O.H. prac, Ph. rpusitan

پرند   Ph. parand

پروار   Av. pairivarana

پرواز   Av. pairi (para +vaz)

پروردن   Ph. parvartan

پرویز   Ph. aparveej

پروین   paoiryaeini

پره   Ph. parrak

پرهیختن   O.P. pati -raik, Ph. parextan

پری   Av. pairika, Ph. parik

پری (پریروز)   Av. paroayare, Ph. paritan

پریدن   Ph. paritan

پزشکی   Ph. bijashkih

پژمان   O.H. pratitman, Ph. pashimaan (patish + maama)

پژمردن   O.P. patisb + mar

پژوهیده   O

.H. prati +veed , Av. paitish +vaed, Ph. patv(i)hitan

پس (پسر)   Ph. pus

پس   O.P. pasaa, pasaava, Av. pasca, O.H. pas, Ph. pasin

پست   O.H. upastish (تحت امر کسی قرار گرفتن)

پستان  O.H. stana, Av. fshtana, Ph. pistaan

پسر   O.H. pusra, O.P., Av. puthra, Ph.

پشت  O.H. prshti, Ph. pusht

پشماگند   Ph. pashmaakand

پشوتن   Av. peshoo + tanu

پشیز   Ph. pashiz     پشیز خردترین سکه در زمان ساسانیان بوده.

پشیمان   Ph. peshaamaan

پگاه   Av. upa+gaah

پل   Av. peratu, Ph. puhl, puhr

پلنگ   S. prdaaku

پلکان   parrkaan

پنج   S. panca, Av. pranca, Ph. panj

پنجاه   S. pancacat, Av. pancasata, Ph. panjah

پنجم   Ph. pancum

پند   Ph. pand, S. pathan, O.P. panti, pathi

پنداشتن   pa eo dashtan

پنهان   Ph. paanihan

پنیر   Ph. paanir

پورشسب  Ph. poorushasp =   پورش به معنی دورنگ و سیاه و سفید است. بنابراین پورشسب یعنی دارنده اسب سیاه و سفید.

پوره   از مصدر سانسکریت pur به معنای پر کردن . در سانسکریت اسم مفعول آن purna به معنی پرشده است.

پوست   Ph. poost, Av. pasta

پولاد   Ph. pulafat, puaft

پوسیدن  Ph. pustin

پهره   S. paatra, Av. pathra

پهنا   Ph. pahnaak

پیغام   Av. paitigaama, Ph. peetaam

پیچیدن   Ph. picitan

پیدا   S. pratyanc, O.P. patyaaka, Ph. paitaak

پیراستن   pati + raad, Ph. peeraayishn

پیراهن   Ph. peeraahan

پیروزی   Ph. peeroozh

پیشانی   Ph. peeshaanik

پیشکش   patish karsh ()

پیشه   Av. pishtra, Ph. peeshak

پیغاره(طعنه سرزنش )   Av. paiti + gar, O.H. prati +gar ()

پیکر   O.P. patikara, Ph. patkar

پیل   Ph. pil, … pila

پیمان   O.P. pati-maana, Ph. patmaan

پیمودن   Av. paiti +maa (), Ph. patmutan

پیوستن   Av. paiti+band, Ph. patwastan

پیوند   Ph. patwand

این خلاصه یادداشت هایی است که از بررسی حرف «پ» که حدود ۱۰۰ صفحه از جلد ۱ کتاب برهان قاطع را به خود اختصاص داده بود، برداشته ام. برخی نکات که برای من جالب بود:
۱- واژه «پشیز» که الان به کار میبریم و مثلا میگوییم -پشیزی ارزش ندارد- خردترین  سکه عهد ساسانی بوده.
۲- واژه «پا» در گذشته به صورت paad بوده که به نظر من شباهت زیادی با foot در انگلیسی دارد. چون تبدیل «پ» و «ف» و همچنین تبدیل «د» و «ت» ازتبدیلهای شناخته شده در تحول زبانهاست.
۳-پیشوند «پاد» که در گذشته به صورت paiti و به معنای «ضد» با آنچه «در مقابل  انجام می شود» است، در بسیاری از واژگان دیده می شود. نمونه اش را در «پالودن (ضد آلودن) – پتیاره (برضد رفتارکننده) – پاسخ (پاد+سخن) – پاداش (پاد+دهش) …» می بینیم.
۴- در پارسی باستان panti , pathi به معنای راه بوده که به نظرم شباهت زیادی به   path در انگلیسی دارد. (این را در توضیحات واژه «پند» دیدم که البته نفهمیدم چه ربطی به پند داشت. شاید پند یعنی راه را نشان دادن.)
۵- در بررسی حرف «پ» به نظرم آمد که تعداد بسیار زیادی از واژه ها به هندی باستان و سانسکریت شباهت دارند.
علائم اختصاری: پهلوی=Ph ، اوستایی=Av ، پارسی باستان=O.P. ، هندی باستان=O.H ، سانسکریت= S
همچنین آ=aa ، خ=x و چ=c
واژگان
پا   O.P. paad, Av. paadha, O.H. paada, Ph. paad
پاد (نگهبان پاسبان)     O.P.paata (حامی), O.H. paatar, Av. paatar
پاداش   Ph. paad dahishn
پادشاه      (مقتدر) O.P. patixshaayathiya, Ph. paataxshaa= pati  + xshayamna
پاده  (گله خر و گاو) (حمایت شده-محفوظ)  O.P., Av., S. paata
پار  S. parut, O.P. paruva, Av. paurva
پارس O.P. paarsa
پاره   Av. paara, O.H. paara (), Ph. paarak
پاس    O.P. paaca, Av. pathra, Ph. paas
پاسبان   Ph. paaspaan
پاسخ   Av. paitisahva= (paiti + sanh), Ph. pasux
پاک   Ph. paak, O.H. paavaka
پاشنه   Av. paashna, O.H. paarshni, Ph. paashnak
پالودن   Ph. palutan = paiti + aludan
پالوده   Ph. palutak
پالیز   Av. pairidaeza
پایه   Ph. paadak
پاییز   Ph. paateezh, O.P. patidaiza, Av. paitidaeza
پتیاره   Av. paityaara = paiti  + ar = Ph. patyaarak   -که paiti به معنی ضد و مصدر اوستایی ar به معنی رفتار کردن یا رفتن است. در کل یعنی – به ضد رونده- با -بر خلاف رفتار کننده-.
پختن   Ph. puxtan, Av. pac, S. pac
پدرام   paiti + raaman
پدر   O.P. pitar, Av. pitar, O.H. pitar, Ph. pit, pitar
پدرود   pa+ drut
پدید   Av. upaditi, Ph. padit
پذیرفتن   patgriftan= pati + grab ()
پذیره   O.P. pati + ara, Ph. patirak
پر   Av. parena, O.H. parna, Ph. par
پراگندن   Ph. pargantan
پرداختن   Ph. pardaaxtan =para +tac (Av.)
پرستو  Ph. parastuk
پرستیدن  Ph. parastitan
پرسیدن   Av.peresa (fras), O.H. prac, Ph. rpusitan
پرند   Ph. parand
پروار   Av. pairivarana
پرواز   Av. pairi (para +vaz)
پروردن   Ph. parvartan
پرویز   Ph. aparveej
پروین   paoiryaeini
پره   Ph. parrak
پرهیختن   O.P. pati -raik, Ph. parextan
پری   Av. pairika, Ph. parik
پری (پریروز)   Av. paroayare, Ph. paritan
پریدن   Ph. paritan
پزشکی   Ph. bijashkih
پژمان   O.H. pratitman, Ph. pashimaan (patish + maama)
پژمردن   O.P. patisb + mar
پژوهیده   O.H. prati +veed , Av. paitish +vaed, Ph. patv(i)hitan
پس (پسر)   Ph. pus
پس   O.P. pasaa, pasaava, Av. pasca, O.H. pas, Ph. pasin
پست   O.H. upastish (تحت امر کسی قرار گرفتن)
پستان  O.H. stana, Av. fshtana, Ph. pistaan
پسر   O.H. pusra, O.P., Av. puthra, Ph.
پشت  O.H. prshti, Ph. pusht
پشماگند   Ph. pashmaakand
پشوتن   Av. peshoo + tanu
پشیز   Ph. pashiz     پشیز خردترین سکه در زمان ساسانیان بوده.
پشیمان   Ph. peshaamaan
پگاه   Av. upa+gaah
پل   Av. peratu, Ph. puhl, puhr
پلنگ   S. prdaaku
پلکان   parrkaan
پنج   S. panca, Av. pranca, Ph. panj
پنجاه   S. pancacat, Av. pancasata, Ph. panjah
پنجم   Ph. pancum
پند   Ph. pand, S. pathan, O.P. panti, pathi
پنداشتن   pa eo dashtan
پنهان   Ph. paanihan
پنیر   Ph. paanir
پورشسب  Ph. poorushasp =   پورش به معنی دورنگ و سیاه و سفید است. بنابراین پورشسب یعنی دارنده اسب سیاه و سفید.
پوره   از مصدر سانسکریت pur به معنای پر کردن . در سانسکریت اسم مفعول آن purna به معنی پرشده است.
پوست   Ph. poost, Av. pasta
پولاد   Ph. pulafat, puaft
پوسیدن  Ph. pustin
پهره   S. paatra, Av. pathra
پهنا   Ph. pahnaak
پیغام   Av. paitigaama, Ph. peetaam
پیچیدن   Ph. picitan
پیدا   S. pratyanc, O.P. patyaaka, Ph. paitaak
پیراستن   pati + raad, Ph. peeraayishn
پیراهن   Ph. peeraahan
پیروزی   Ph. peeroozh
پیشانی   Ph. peeshaanik
پیشکش   patish karsh ()
پیشه   Av. pishtra, Ph. peeshak
پیغاره(طعنه سرزنش )   Av. paiti + gar, O.H. prati +gar ()
پیکر   O.P. patikara, Ph. patkar
پیل   Ph. pil, … pila
پیمان   O.P. pati-maana, Ph. patmaan
پیمودن   Av. paiti +maa (), Ph. patmutan
پیوستن   Av. paiti+band, Ph. patwastan
پیوند   Ph. patwand