تندیس گاوی که دو زانو نشسته و ظرفی را در دست دارد

این تندیس سیمین (نقره ای) متعلق به دوره ی نیا-ایلامی (Proto-Elamite) در جنوب باختری ایران است. این اثر بین 3900 تا 4100 سال پیش ساخته شده، بلندی آن 16.3 سانتی متر است و اکنون در موزه ی متروپولیتن نگهداری می شود.

نشان دادن حیوانات در حالت و فرم انسانی در دوره ی نیا-ایلامی معمول بوده همچنان که در این تندیس نیز گاوی را می بینیم که لباسی پارچه ای به تن دارد و دو زانو نشسته است. گردن پهن این تندیس به شانه ها و بازوانی انسان مانند منتهی می شود که در نهایت به سمی ختم می شود که گلدانی را نگه داشته است.

کاربرد اصلی این مجسمه مشخص نیست ولی لباسی که به همراه آن یافته شده این تئوری را محتمل می سازد که این تندیس عمدا به خاک سپرده شده است، شاید به عنوان بخشی از آیین یا جشنی.

توضیحات برگرفته از وبگاه موزه ی متروپولیتن نیویورک

جام طلا با نقش چهار غزال

این جام و جام های مشابه که در تپه ی مارلیک (جنوب باختری دریای مازندران) یافته شده اند، در هزاره ی نخست پیش از میلاد ساخته شده اند. جنس این جام از طلا و بلندی آن 6.5 سانتی متر است و اکنون در موزه ی متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود.

بر بدنه ی این جام چهار غزال (یا بز کوهی) نقش بسته است که به سوی چپ در حرکت هستند.  در طراحی بدن غزالها به عضلات و موهای آنها نیز توجه شده. سر این غزال ها به همراه گوش و شاخ آنها به صورت جداگانه ساخته شده و سپس به وسیله ی لحیم کاری که در ایران بسیار رواج داشته به بدنه ی جام متصل شده است به طوری که سر ها به صورت برجسته خارج از سطح بدنه قرار می گیرد.

در همین رابطه:

جام دیگری با نقش شیر از گنجینه ی آمودریا که ساختاری بسیار شبیه به این اثر دارد را می توانید در شکل زیر ببینید*:

منبع توضیحات: وبگاه موزه ی متروپولیتن

* با سپاس از ستوده ی عزیز به خاطر معرفی اثر

تندیس مشهور به «خدایی با یک دست طلایی»

این تندیس که به تندیس «خدا با یک دست طلایی» معروف است متعلق به آثار باستانی شهر شوش و ساخت هزاره ی دوم پیش از میلاد است. این تندیس به بلندی 17.5 س.م. و پهنای 5.5 س.م. اکنون در موزه ی لوور نگهداری می شود. با توجه به شیپور مانند بودن کلاه و همچنین نوع لباس می توان با اطمینان گفت که این تندیس نمایانگر یکی از خدایان، شاید اینشوشیناک خدای بزرگ شوش، است.

این مجسمه ی مسی که احتمالا به روش ریخته گری ساخته شده، در ابتدا به صورت کامل با لایه ای از طلا پوشده بوده ولی به تدریج و در مرور زمان این لایه از میان رفته است. پوشش این تندیس بسیار شبیه خدایان میانرودان است با لباسی بلند و شانه ی برهنه و کلاهی که چهار لایه ی شیپور مانند دارد. البته زمانی که در جزییات مجسمه دقیق می شوید می بینید که ویژگیهای محلی را به همراه دارد. به عنوان مثال نوع ریش، لبخندی که به لب دارد و کلاه بره مانندی که بر روی پیشانی و زیر کلاه هرم مانند قرار دارد که پوشش مردمان شوش در هزاره ی دوم پیش از میلاد بوده.

توضیحات برگرفته از وبگاه موزه ی لوور

سیمرغ در آثار ساسانی

واژه ی پهلوی سنمُرو( Senmurv) نام یکی از موجودات افسانه ای ایران است. سنمرو موجودی است  نیمه پرنده و نیمه پستاندار که چون پستانداران به فرزند خود شیر می دهد و در بسیاری از آثار ساسانی به صورت ترکیبی از اژدها و طاووس کشیده شده است. او که دوست انسان و دشمن هر نوع مار و نیروی شیطانی است، بر بالای درختی لانه دارد که دانه های آن بیماری و بدی را از وجود انسان دور می کند.

در افسانه های اخیرتر فارسی مانند شاهنامه ی فردوسی پرنده ی افسانه ای سیمرغ را می بینیم که در بالاترین قله ی رشته کوه البرز خانه دارد. سیمرغ شاهنامه پنجه های شیر، پر طاووس، دم مار مانند و سر شیر مانند دارد.  اوست که زال پدر رستم را پرورش می دهد و با پر افسانه ای خود که درمان کننده ی زخم هاست زاده شدن رستم را آسان می کند.

سیمرغ در منطق الطیر عطار در کوه قاف لانه دارد و پرندگان در جستجوی او که تمثیل وجود مطلق الهی است، کوه ها و بیابان ها را طی می کنند و در نهایت از هزاران مرغی که به جستجوی او رفته اند تنها سی مرغ به انتهای راه می رسند و زمانی که به حریم سیمرغ قدم می نهند و با او سخن می گویند، سیمرغ آیینه ای در برابر آنها می نهد و چون نگاه می کنند می بینند که خود آن سی مرغ، سیمرغ شده اند و وجود سیمرغ چیزی نیست جز خود آن سی مرغ. در حقیقت عطار سر یکی شدن انسان و خدا را اینگونه بیان می کند.

نقش برجسته ی گچی سیمرغ، سده ی 7 و 8 میلادی، محل کشف: چال طرهان، ایران، مکان نگهداری: موزه ی بریتانیا

بشقاب نقره ای به قطر 7.6 سانتی متر با نقش سیمرغ، سده ی 7 میلادی، مکان نگهداری: موزه ی بریتانیا

پارچه ی ابریشمی با نقش سیمرغ، سده ی 6 میلادی.، موزه ی ویکتوریا و آلبرت لندن

بشقاب نقره ای با نقش سیمرغ، سده ی 5 و 6 میلادی، محل کشف: ارمنستان، مکان نگهداری: موزه ی هنرهای اسلامی برلین

آبدان (ابریق) نقره ای با نقش سیمرغ، ساخت سده ی ششم میلادی، موزه ی هامیتاژ (ارمیتاژ)

بشقاب نقره ای به قطر 13.4 سانتی متر، ساخت سده ی 6 و 7 میلادی

گلدان نقره ای به بلندی 19 سانتی متر، ساخت سده ی 6 و 7 میلادی

نقش برجسته ی سیمرغ، ساخت سده ی 7 و 8 میلادی، مکان نگهداری: موزه ی هنرهای اسلامی برلین

در نقشهای تاق بستان در حاسیه ی لباس خسرو دوم در دیوار شکارگاه گراز نیز نقش سیمرغ دیده می شود

نقش سیمرغ بر حاشیه ی لباس خسرو دو در نقش برجسته ی تاق بستان

که جزییات بیشتر را می توان در این عکس دید:

نقش سیمرغ علاوه بر این در حاشیه ی لباس سوارکار زره پوش تاق بستان نیز دیده می شود.

در دیوارنگاره های ساسانیان سمرقند در کاخ افراسیاب نیز نقش سیمرغ بر لباسها دیده می شود.

نقش سیمرغ با جزییات بیشتر:

منابع عکس ها: 1 – 2 – 3

منبع توضیحات:

1-کتاب Magical, mythical creatures: invite their powers into your life نوشته ی D. J. Conway.

2- منطق الطیر عطار

آثاری از دوره ی ساسانی در موزه ی والترز بالتیمور

…

تصویر شاه و شهبانوی ساسانی بر روی ظرف نقره ای، بلندی: 5.2 س.م.، قطر: 23.3 س.م.، ساخت سده ی 6 و 7 میلادی

تصویر شاه ساسانی در میان ظرف، ابعاد: 8 در 26.2 در 9.5 س.م.، ساخت سده ی هفتم میلادی

آبدان، جنس: برنج مس اندود شده، ابعاد:37.2 در 20 در 18.7 س.م.، ساخت سده ی 7 و 8 میلادی

آبدان نقره ای، بلندی 18.5 س.م.، قطر 11.4 س.م.، ساخت سده ی 5 و 6 میلادی

پیوند آثار در موزه ی والترز: 1 – 2– 3– 4

تندیس های طلایی حیوانات، ساخت 2400 سال پیش در ایران، موزه ی ارمیتاژ

به جر دو اثر آخر که از جنس نقره و متعلق به حدود 1800 سال پیش است بقیه ی آثار از جنس طلا و ساخت حدود 2400 سال پیش است.

تندیس طلایی اسب سوار، سده ی 4 و 5 پیش از میلاد، بلندی: 3.6 سانتی متر

تندیس طلایی آهو، سده ی 4 و 5 پیش از میلاد، بلندی: 3.2 سانتی متر

تندیس طلایی آهو، سده ی 4 و 5 پیش از میلاد، بلندی: 4.1 سانتی متر، محل یافت: شرق ایران

دسته ی ظرفی به شکل آهو، جنس: طلا، سده ی 4و 5 پیش از میلاد، بلندی: 16 سانتی متر

تندیس طلایی گوزن، سده ی 4 و 5 پیش از میلاد، بلندی: 4.5 سانتی متر، محل یافت: شرق ایران

تندیس طلایی گوزن، سده ی 4 و 5 پیش از میلاد، بلندی: 4.7 سانتی متر، محل یافت: شرق ایران

تندیس طلایی شاهین، سده ی 3 و 4 پیش از میلاد، بلندی 2.5 سانتی متر

تندیس شاهینی که قویی را در چنگال گرفته، سده ی 3 و 4 پیش از میلاد، بلندی: 3.5 سانتی متر

تندیس طلایی گراز وحشی، سده ی 4 و 5 پیش از میلاد، بلندی: 2.8 سانتی متر

تندیس نقره ای مردی در حال باز کردن دهان موجودی خیالین، سده ی 2 و 3 پس از میلاد، بلندی: 3.2 سانتی متر

تندیس نقره ای موجودی خیالین، سده ی 2 و 3 پس از میلاد، بلندی: 3.7 سانتی متر

لینک آثار در موزه ی ارمیتاژ:

1– 2 – 3 – 4– 5– 6 – 7– 8– 9– 10 – 11

ایزدبانوی لاما و گاو-مرد نمای نیایشگاه شوش

بلندی: 1.35 متر، ساخت سده ی دوازدهم پیش از میلاد،محل نگهداری: موزه ی لوور.

این اثر دکوراسیون نمای بیرونی نیایشگاهی بر تپه ی شوش بوده. شوش دارای دو نیایشگاه بود که یکی بر روی تپه ی آکروپلیس شوش بناشده بود و دیگری در آپادانا قرار داشت. جایی که شش سده بعد داریوش کاخ خود را بنا کرد.

بر این دیواره ی آجری، نقش ایزدبانوی لاما و یک گاو-مرد که در حال محافظت از درخت خرماست، به تناوب تکرار می شود.

گاو-مرد که به صورت سنتی نگهبان دروازه های نیایشگاه است، نمادی است از ترکیب فکر انسان و قدرت و توانایی گاو است. این موجود در اینجا کلاهی با لایه های مختلف شیپورمانند* به سر دارد که نماد ماورایی بودن است (در سه گاو-مرد نخست از سمت راست مشخص است). در اسطوره های میانرودان این شکل متعلق به شاماش خدای آفتاب است. این ترکیب در کنار درخت خرما نشانه ی تاثیر خورشید در زندگی گیاه است. درخت خرما در اسطوره های میانرودان المانی کلیدی است و منبع الهام بزرگی برای ایرانیان محسوب می شده و نماد درخت زندگی بوده.

ایزد بانوی لاما نیز نماد محافظت است. بر این دیواره دستان این ایزد بانو به روش سنتی دعای خیر بالا برده شده که نشان از اطمینان خاطر دادن به نییشگران و خوشامد گویی به آنهاست.

توضیحات برگرفته از وبگاه موزه ی لوور

_____

*: کلاه با لایه های شیپور مانند را می توانید در شکلهای 10، 14 و 15 از این پست (بیست اثر باستانی با شخصیت زن از تمدنهای میانرودان در موزه ی بریتانیا) و همچنین در این پست (ایزد بانوی شب) ببینید.

تندیس طلایی متعلق به شهر شوش، ساخت 3400 سال پیش

این تندیس طلایی، به بلندی 75 سانتی متر و پهنای 34 سانتی متر، در هزار و چهارصد سال پیش از میلاد در دوره ی ایلامیان میانه در شهر شوش ساخته شده و اکنون در موزه ی لوور نگهداری می شود. این شیء به همراه اشیاء دیگری که بیشترشان از مواد بسیار ارزشمندی ساخته شده بودند در نزدیکی نیایشگاه اینشوشیناک خدای بزرگ شهر یافته شد. با توجه به اینکه جنس تندیس طلاست و نیز با کنکاش در مدل لباس و فرم آرایش مو، می توان نتیجه گرفت که به احتمال بسیار زیاد این شخص شاه بوده.

این مجسمه  لباس بلندی با آستین های بلند به تن دارد و بخش دامن لباس داری حاشیه است و نقاطی در آن کنده کاری شده و بخش بالای لباس نیز نقش رز مانندی دارد. در طراحیِ صورت دقت دوچندانی به کار رفته است.  چشمان درشت در زیر ابروان بهم پیوسته ی پرپشت و ریشی که از روی گونه ها شروع می شود و به صورت موج دار تا سینه پایین می آید و در نهایت به صورت افقی آرایش شده است. این شخص دست راست خود را بالا برده است که نشانه ی نیایش است و با دست چپ خود بز کوچکی را به عنوان پیشکش حمل می کند.

منبع: وبگاه موزه ی لوور

موجود افسانه ای نیمه انسان ساخت منطقه ی لرستان

این اثر که از جنس برنز و به ارتفاع 18.7 س.م. و پهنای 18.2 س.م. است، در سده ی هفتم یا هشتم پیش از میلاد در منطقه ای که اکنون لرستان خوانده می شود، ساخته شده و اکنون در موزه ی لوور نگهداری می شود.

این تندیس که نمایی تمام رخ دارد، موجودی خیالین را به تصویر می کشد که نیمه انسان (آندروسفالوس = موجودی با سر انسان و بدن جانور) است. دو شاخی که بر سر این موجود هست نشانی از ماورایی بودن آن دارند. انتهای بالِ این موجود، به سرِ هیولایی وحشی که در حالِ حمله ور شدن است ختم می شود. بندی هم به سوراخ انتهایی بال متصل است. این اثر که در دوره ی سوم عصر آهن ساخته شده، جفت دیگری نیز داشته که به هم متصل بوده اند ولی تنها این بخش باقی مانده است. این موجود افسانه ای بر روی جانور کوچکی ایستاده است که در حقیقت نشانگر قدرت اوست. این جانور همچنین خط زمینه ای که اثر بر روی آن بنا شده را تشکیل می دهد.

در آنچه ساخت دوراتن باستان است می بینیم که به تدریج و با گذشت زمان موجودات خیالین جای خود را به موجودات حقیقی مانند ببر، قوچ، گاو واسب می دهند.

شیشه های دوره ی ساسانی

عکسهای زیر نمونه ای از ظروف و گلدانهای شیشه ای دوره ی ساسانی است. برای اطلاعات بیشتر در مورد شیشه سازی در دوره ی ساسانی می توانید به کتاب Sasanian and post-Sasanian glass in the Corning Museum of Glass نوشته ی David Whitehouse, Robert H. Brill مراجعه کنید. عکسهای زیر انتخابی از همین کتاب و صفحه ی ویکی پدیای انگلیسی درباره ی شیشه ی ساسانی است.

ظرفی با نقش خسرو دوم ساسانی در وسط ظرف

گلدان ساخت با روش دمیدن بین سده های 3 و 7 میلادی. ارتفاع 9.4 س.م و قطر بین 3 تا 13.5 س.م.

لیوان ساخت بین سده ی 4 و 7 میلادی. ارتفاع 7.4 س.م. و قطر 8 س.م.

کاسه ساخت بین سده های 4 و 6 میلادی، ارتفاع 5.8 س.م. و قطر 13.7 س.م.

ساخت سده ی سوم میلادی، ارتفاع 28.4 س.م.

ساخت بین سده ی 4 و 6 میلادی، ارتفاع 22.6 س.م. و قطر 8.7 س.م.