جنگ ایران و عراق از منظر باستانشناسی

آنچه در ادامه می خوانید ترجمه و گزیده ای است از فصل پنجم کتاب «The Iran-Iraq war: the politics of aggression» به ویراستاری فرهنگ رجایی. فصل پنجم این کتاب به قلم مهدی حجت است.

…..

آبادان با آتش توپخانه محاصره شده بود و موزه ی آن که آثار ارزنده ای داشت از بین رفته بود. صدها موشک به شهر دزفول پرتاب شده بود که بیش از 50 درصد از بخشهای باستانی را ویران کرده بود. این بخش ها علاوه بر بناهای تاریخی دوره ی ساسانی ، شامل آثاری از دوره های سلجوقیان، صفویه و قاجاریه نیز بود. با عزم راستین و تلاش فوق العاده ی مسوولین محلی ما توانستیم در زیر آتش توپخانه، آثار موزه ی شوش را جا به جا کنیم. ما این آثار را در زیر حملات بی وقفه، با قطار به موزه ی ایران باستان در تهران منتقل کردیم.

قصر شیرین اشغال شده بود. بقایای قصرهای ساسانی مورد حمله قرارگرفته بود و نقش برجسته هایی که بیش از دو هزار سال قدمت داشت مورد حمله ی مستقیم دشمن قرار گرفته و ویران شده بود. مکانهای تاریخی و مذهبی شوش، مانند مقبره ی دانیال و موزه ی شوش، مورد حمله ی مستقیم توپخانه قرار گرفته بود. مراکز باستانشناسی نیز که هزاران اثر تاریخی را در خود داشت آسیب دیده بودند.

در نخستین حمله های هوایی بازار کرمانشاه، تکیه ی معاون الملک که ارزنده ترین نقاشی ها را داشت،  تکیه ی بیگلر- بیگی، تپه ی هگمتانه در همدان و همچنین بازار ارومیه آسیب دید. گسترش حمله های هوایی به مناطق مسکونی درون ایران که دور از خط مقدم بودند مقدمه ی آسیب بیشتری به آثار فرهنگی شد.

حمله ها ی هوایی به شهر اصفهان واضحا به گونه ای برنامه ریزی شده بود که بخش کهن و مرکزی شهر مورد هدف قرار گیرد. از جمله آثاری که در این حملات آسیب دید می توان این مکان ها را نام برد: تکیه ی شیخ الاسلام، مسجد آقا نور، مسجد حاج محمد جعفر، مسجد سید، مسجد خان و مهمتر از همه مسجد جامع که نمونه ی بی نظیری در معماری اسلامی به شمار می رود. یکی از راکت ها در نزدیکی گنبد اصلی این مسجد و دیگری در نزدیکی گنبد شمالی فرود آمد. یکی از حمله ها به شهر قم نیز به کشتار مردم در نزدیکی حرم و بازار منجر گردید. در شهر بروجرد نیز به مدرسه ی دخترانه ای در نزدیکی مسجد شهر(از آثار سده ی چهارم هجری)، حمله شد که به مرگ گروه زیادی از جمعیت جوان انجامید.

در تهران کاخ – موزه ی گلستان به دلیل نزدیکی به مرکز شهر، بسیار در معرض خطر قرار داشت و در طول حمله ها آسیب های کمی نیز دید. اهمیت این کاخ که از آثار دوره ی قاجار است هم به دلیل معماری زیبای آن و هم به دلیل اشیای ارزشمندی است که در خود جای داده است. موشک هایی نیز که در فاصله ی کمتر از 100 متری موزه ی هنرهای تزیینی و همچنین در نزدیکی موزه ی ایران باستان فرود آمدند، آسیب های اندکی به این دو موزه رساندند.

خوشبختانه در آغاز حملات موشکی به تهران، آثار موزه ی ایران باستان بسته بندی و به مکان امن تری منتقل شد و به همین دلیل در طول حملات آسیب ندید. البته باید این نکته را اضافه کرد که جا به جا نمودن آثار بیش از ده موزه در سراسر تهران، منهای مشکلات اداری، به آثار آسیب رساند به گونه ای که گفته می شود آسیب دو بار جا به جا شدن به مکان جدید معادل یک آتشسوزی است….

منبع: کتاب The Iran-Iraq war: the politics of aggression چاپ دانشگاه فلوریدا

_______________

در همین رابطه* :

چه کسی به تاریخ غرامت می دهد؟

نگاهي به آثار و ابنيه تاريخي كه در طول جنگ تحميلي تخريب شد جنگ، تخريب، بازسازي

* با سپاس از ستوده ی عزیز