نمونه ی واژه سازی در فارسی باستان

جدول زیر نمونه هایی از واژگان ترکیبی که با واژه ی «Baga»  به معنای «خدا» در فارسی باستان استفاده می شده  را نشان می دهد. معانی واژگانی که در جدول می بینید از کتاب Iranica in the Achaemenid period (ca. 550-330 B.C نوشته ی Jan Tavernier که واژه نامه ی فارسی کهن در دوران هخامنشی است، برگرفته شده اند. بخشی هایی از این کلمات هم اکنون نیز در به همان صورت نخستین یا با تغییراتی اندک در زبان فارسی استفاده می شوند. نمونه هایی از این شباهت را می توان در این کلمات دید:

brta :بُرده،  daata : داده،  farnaa : فر و شکوه،  kaama: خواست، کام،  spaada :سپاه،  tvana : توانا،  bazu : بازو.

خدا	God	Baga
حمل شده به وسیله ی خدا	Carried by Baga	Bagabrta
از دودمان الهی	Of divine lineage	Bagachitra
هدیه ی خدا	Gift of Baga	Bagadaana
داده شده به وسیله ی خدا	Given by Baga	Bagadaata
دختری که خداداده	She who is given by Baga	Bagadaataa
قربانی برای خدا	Sacrifice for God	Bagadaucha
قربانی کننده برای خدا	He who sacrifices for God	Bagadauta
شکوه خدا	God’s glory	Bagafarnaa
کسی که خدا را برگزیده است	He who has chosen Baga	Bagafravartish
زندگی یافته به وسیله ی خدا	Obtaining life through Baga	Bagagaya
مردی نیک به واسطه ی خدا	A good man through Baga	Bagahuvira
پیروی از خواست خدا	Following Baga’s wish	Bagakaama
از خدا در امان مانده	Having protection from Baga	Bagapacha
خدا را به عنوان محافظ داشتن	Having Baga as protection	Bagapanaa
به وسیله ی خدا محافظت شده	Protected by God	Bagapaata
نور خدا	Light of Baga	Bagaraucha
یادآوری خدا	Remembering Baga	Bagasaka
با ارتش خدا	With Baga’s Army	Bagaspaada
شهرت خدا	Baga’s fame	Bagasravaa
پیام آور خدا	Baga’s messenger	Bagashta
توانا به وسیله ی خدا	Capable through Baga	Bagatvana
بهترین ِ خدا	The best through Baga	Bagavahishta
خوب ِ خدا	Good through Baga	Bagavahush
باوردارنده ی خدا	He who believes in Baga	Bagavarnish
خدا را به عنوان دفاع و محافظ داشتن	Having Baga as defense, shield	Bagavarta
مرد خدا	Man of God	Bagavira
رضایت خدا	Baga’s satisfaction	Bagazausha
دوست داشته شده به وسیله ی خدا	Loved by Baga	Bagazushta
بازوی خدا	Baga’s arm	BazuBaga

گزیده ای از یک قصیده ی پارسی میانه

آنچه در زیر می آید خلاصه ای از یک قصیده به زبان پارسی میانه (پهلوی) و ترجمه ی آن به پارسی امروزین است. با توجه به دغدغه ی همیشگی ام در مورد یکپارچگی ایران و دوری از هر گونه بحث تفرقه آمیز قومی/ دینی /…،  بخشهایی از قصیده را که می توانست جولانگاهی برای پراکندن بذر کینه باشد، بر خلاف میل باطنی حذف کرده ام و دوست دارم که فارغ از بار تاریخی، صرفا از دید ادبی به این شعر نگاه کنم.

_____

1- کی بوات کذ پیکی آیذ هچ هندوکان

2- کذ  مت آ نی شه وهرام هچ دوت کیان

3- کذ پیل هست هزار، اور سرانسر هست پیلبان

4- کذ آراستک درفش دارد پت اذوین ی هوسران

5- پیش (ی) لشکر برند پت سپاه سرداران

6- مردی وسیل اپایذ کردن زیرک ترگمان

7- کذ شوذ او بگویذ پت هندوکان

8- کذ اماخ چی دیت هچ …

9- اور ایوک گروه دین نزار کرت…

10- بستاذند پا تخشهیه ی هچ خسروان

11- نی پت هنر، نی پت مرتیه، نی پت افسوس، او ریاریه بستاذند

12- گیرند پت ستهمب هچ مر تومان

13- زن او خواستکیهای شیرین، باغ، بوذستان

14- بنگر کذ چند وت او گند آن دروج پت این گیهان

…

15- تاک اوین شوند دروج و شوتکان هچ این گیهان

16- فرچفت پت دروت شاتیه

____________________________

ترجمه:

1- کی باشد که پیکی از هندوستان آید؟

2- که رسید آن شاه بهرام از دودمان کیان

3- که فیل هست هزار (و) هزار فیلبان

4- که آراسته درفش دارد به آیین خسروان

5- پیش لشکر برند به وسیله ی سپاه سرداران

6- مردی گسیل باید کردن زیرک ترجمان

7- که شود و بگوید به هندوستان

8- که ما چه دیدیم از …

9- بر یک گروه دین نزار کرد

10- بستانند پادشاهی از خسروان

11- نه به هنر، نه به مردی، بلکه به استهزا و ریشخند بستانند

12- گیرند به ستم از مردمان

13- زن و خواسته های شیرین، باغ و بوستان

14- بنگر که چند بد افگند دروغ بدین جهان

…

15- تا ناپدید شوند دروغها و گشودگان (بستاگان دروغ) از این جهان

16- فرجام یافت به درود و شادی

–

مرجع: کتاب مجموعه ی مقالات «ترجمه ی چند متن پهلوی»، ملک الشعرا بهار، به کوشش محمد گلبن