تاثیرپذیری آثار هنری از داستان بهرام گور و آزاده

داستان بهرام گور و دختر چنگ نوازی به نام آزاده علاوه بر آثار ادبی مانند شاهنامه ی فردوسی [1] یا هفت پیکر نظامی دستمایه ی نقوش بسیاری از آثار هنری نیز هست. قدمت این آثار به دوره ی ساسانی باز می گردد آنجا که نقش بهرام گور و آزاده، زیبایی بخش بشقاب های نقره ای ساسانی می گردد. پس از اسلام نیز این نقش را بر روی ظروف سفالین و کاشیکاری ها می بینیم. در ادامه علاوه بر خلاصه ای از داستان به نقل از شاهنامه و اشاره ی مختصری به داستان هفت پیکر، تعدادی از آثار هنری، که اکنون در موزه های مختلف جهان است، نشان داده شده است.

بشقاب نقره ی سبک ساسانی،قطر 21.7 سانتی متر، ساخت سده ی هفتم هجری، موزه ی متروپولیتن

آزاده دختر زیباروی چنگ نواز در دربار بهرام گور، روزی به همراه بهرام سوار بر شتری به شکار می رود:

چنان بد که یک روز بی‌انجمن     به نخچیرگه رفت با چنگ زن

کجا نام آن رومی آزاده بود     که رنگ رخانش به می داده بود

به پشت هیون چمان برنشست     ابا سرو آزاده چنگی به دست

کاسه، موزه ی متروپولیتن

بشقاب نقره ی دوره ی ساسانی،قطر 20.1 سانتی متر، موزه ی متروپولیتن

آزاده در پاسخ می گوید که دو تیر بر سر آهوی ماده بیفکن تا مانند آهوانِ نر شود. سپس شتر را بتاز تا آهو از دست تو بگریزد و به هنگام گریختن آهو، کمان مهره ای بینداز. گوش آهو از مهره خواهد خارید و برای خاراندن گوشش پای خود را به نزدیک گوشش می آورد. آنگاه تو با تیری پا و گوش و سرش را به هم بدوز.

بشقاب ساخت کاشان یا ری، سال 1200 میلادی

کاشیکاری تخت سلیمان، ساخت سال 1275 میلادی، ابعاد 31.4 در 32.3 در 5.3 سانتی متر، موزه ی ویکتوریا و آلبرت لندن

بهرام نیز به پیشنهاد آزاده عمل می کند ولی آزاده با دیدن این صحنه دلش به حال آهو می سوزد و اعتراض او بهرام را خشمگین می کند وموجب می شود که آزاده را از روی شتر بر زمین بیافکند. این داستان در شاهنامه ی فردوسی با جان دادن آزاده در زیر دست و پای شتر پایان می یابد.

سر و گوش و پایش به پیکان بدوخت     بدان آهو آزاده را دل بسوخت

بزد دست بهرام و او را ز زین     نگونسار برزد به روی زمین

هیون از بر ماه‌چهره براند     برو دست و چنگش به خون درفشاند

کاسه ساخت سده ی سیزدهم میلادی، موزه ی بروکلین

نظامی نیز در هفت پیکر داستان آزاده و بهرام گور را با تغییراتی بازگو می کند. در داستان هفت پیکر، نام دختر چنگ نواز به جای آزاده، فتنه است و بر خلاف شاهنامه داستان پایانی خوش می یابد. [2]

نگارگری صحنه ی شکار بهرام گور در حالی که فتنه نظاره گر صحنه ی شکار است، موزه ی بریتانیا